Japanse renteverhoging pakt verkeerd uit: yen zakt, dit betekent het voor Bitcoin

De Bank of Japan heeft de rente verhoogd naar het hoogste niveau in 30 jaar, maar toch daalde de yen naar een all-time low. Dit is precies het tegenovergestelde van wat Japan wilde bereiken.

Nu de overheid mogelijk gaat ingrijpen in de valutamarkt, neemt de onzekerheid alleen maar toe.

Japan waarschuwt voor ‘passende actie’ nu yen daalt

Op maandag waarschuwde Atsushi Mimura, de Japanse viceminister van Financiën voor internationale zaken en belangrijkste valutadiplomaat, dat de recente bewegingen op de valutamarkt “eenzijdig en scherp” waren. Hij zei dat de autoriteiten “gepaste maatregelen” zullen nemen als de wisselkoers te veel beweegt – een duidelijk signaal dat ingrijpen op de valutamarkt mogelijk is. Minister van Financiën Satsuki Katayama gaf eind vorige week vergelijkbare opmerkingen en zei dat Tokyo zal reageren op extreme en speculatieve wisselkoersbewegingen.

Deze waarschuwingen kwamen nadat de yen een historische low bereikte. Op maandag steeg de dollar naar 157,67 yen. De euro bereikte 184,90 yen en de Zwitserse frank ging naar 198,08 yen – allebei all-time lows voor de Japanse munt. Marktdeelnemers denken dat Japan waarschijnlijk zal ingrijpen als de dollar richting 160 yen gaat. Vorige zomer verkocht de BOJ ongeveer $100 miljard op vergelijkbare niveaus om de munt te ondersteunen.

Waarom verzwakt de yen ondanks een renteverhoging

Normaal gesproken zorgt een renteverhoging voor een sterkere munt. Een hogere rente trekt buitenlands kapitaal aan, omdat investeerders daar meer rendement kunnen krijgen. Op 19 december verhoogde de BOJ haar rente met 0,25 procentpunt naar 0,75%, het hoogste niveau sinds 1995.

Toch bewoog de yen de andere kant op. Er zijn een paar redenen voor deze situatie.

Ten eerste was de renteverhoging al volledig ingeprijsd. De overnight index swap-markt schatte vooraf al bijna 100% kans op deze stap. Daardoor zagen we een typisch “buy the rumor, sell the news”-effect. Investeerders die de yen hadden gekocht in afwachting van de renteverhoging, verkochten die weer zodra het besluit bekend werd gemaakt om winst te nemen. Dit zorgde voor extra druk op de munt.

Ten tweede zijn de reële rentes nog steeds diep negatief in Japan. De nominale rente is gestegen naar 0,75%, maar de inflatie staat op 2,9%. Daardoor is de reële rente – dat is de nominale rente min de inflatie – ongeveer -2,15%. In de VS is de reële rente rond de +1,44%, met een rente van 4,14% en inflatie van 2,7%. Het verschil tussen de reële rentes in Japan en de VS is dus meer dan 3,5 procentpunt.

Door dit grote verschil is de yen carry trade weer populair. Bij een carry trade lenen investeerders geld in een land met een lage rente en steken dat in assets met een hogere rente. Door goedkoop yen te lenen en te investeren in Amerikaanse dollar-assets, profiteren handelaren van het renteverschil. Omdat de reële rente in de VS veel hoger is dan in Japan, verkopen investeerders weer yen om dollars te kopen.

Ten derde stelde BOJ-gouverneur Kazuo Ueda de markt teleur op zijn persconferentie. Op 19 december gaf Ueda geen duidelijkheid over wanneer er weer renteverhogingen komen. Hij zei dat er “geen vast plan is voor verdere verhogingen” en gaf aan dat de inschatting van het neutrale renteniveau “zeer onzeker” is. Hij maakte de renteverhoging ook kleiner dan het leek en zei dat het bereiken van het hoogste niveau in 30 jaar “geen speciale betekenis” had. De markt zag dit als teken dat de BOJ niet snel verder zal verhogen, waardoor de yen nog verder daalde.

Japan’s structurele dilemma

Robin Brooks, een senior fellow bij de Brookings Institution, wijst op een dieper probleem. “De lange rente in Japan is veel te laag gezien de enorme overheidsschuld,” schrijft hij. “Zolang dat zo blijft, zal de yen blijven dalen in waarde.”

De overheidsschuld van Japan is 240% van het bruto binnenlands product (bbp), maar het rendement op de 30-jaars staatsobligatie is ongeveer hetzelfde als in Duitsland – waar de schuld veel lager is. Dit is niet normaal. De BOJ houdt de rentes kunstmatig laag door grote hoeveelheden staatsobligaties op te kopen.

“Zonder die aankopen zouden de lange rentes in Japan veel hoger zijn, wat het land in een schuldencrisis zou storten,” legt Brooks uit. “Helaas, zolang de Japanse schulden zo hoog zijn, is de keuze tussen een schuldencrisis of het verder dalen van de munt.”

Brooks zegt dat de yen op basis van de reële effectieve wisselkoers nu net zo zwak is als de Turkse lira – de zwakste munt ter wereld.

Daarbij zorgt premier Sanae Takaichi voor meer druk door fors extra geld uit te geven sinds ze in oktober aantrad. Dit is het grootste stimuleringspakket van Japan sinds de coronapandemie. Met de overheidsschuld al op 240% van het bbp zijn beleggers steeds bezorgder dat ruimere begrotingsplannen van de regering de pogingen van de BOJ om de munt te stabiliseren ondermijnen.

Marktimpact: kortetermijn verlichting, groeiende onzekerheid

Omdat de yen blijft verzwakken ondanks de renteverhoging, halen wereldwijde markten voorlopig opgelucht adem.

In theorie moet een renteverhoging de munt sterker maken en ervoor zorgen dat de carry trade wordt afgebouwd. Investeerders die snel hun leningen in yen terugbetalen, verkopen dan wereldwijde assets. Dat zorgt voor minder liquiditeit en lagere koersen van risicovolle assets zoals aandelen en cryptocurrencies.

Maar in werkelijkheid gebeurt het tegenovergestelde. Doordat de yen zwak blijft, blijft de carry trade juist bestaan.

Japanse aandelen profiteren hiervan. De Nikkei steeg maandag met 1,5%, doordat een zwakke yen de winsten van exporteurs zoals Toyota verhoogt (de buitenlandse inkomsten worden immers terug omgezet in yen). Japanse bankaandelen zijn al 40% gestegen dit jaar, doordat beleggers hopen dat hogere rentes de winst van banken verbeteren.

Veilige havens blijven het ook goed doen. De zilverprijs bereikte een all-time high op $67,48 per ounce, waardoor de winst dit jaar op 134% komt. Goud blijft sterk op $4.362 per ounce.

Toch is deze opluchting kwetsbaar. Het is een “onzekere rust”, omdat de BOJ geen duidelijke koers uitzet. Als de Japanse overheid ingrijpt op de valutamarkt of de BOJ sneller de rente verhoogt dan verwacht, kan de yen plotseling sterk stijgen. Dan zal de carry trade snel worden afgebouwd, wat wereldwijde assets zoals aandelen en crypto mee naar beneden kan trekken.

Dit is onlangs nog gebeurd. In augustus 2024, toen de BOJ de rente onverwacht verhoogde zonder vooraf te waarschuwen, kelderde de Nikkei in één dag met 12% en stortte ook Bitcoin in. Bitcoin is bij de drie vorige renteverhogingen van de BOJ telkens met 20-31% gedaald.

Verwachting: 160 yen is de grens

Op korte termijn verwachten de markten dat dollar-yen het jaar afsluit rond de 155 yen. Door de dunne handel tijdens de kerstvakantie blijft de volatiliteit beperkt.

Maar als het valutapaar stijgt tot boven de 158 yen, kan het dit jaar nog de high van 158,88 yen testen, en daarna het high van vorig jaar op 161,96 yen. De kans op Japanse interventie stijgt flink als het percentage richting 160 yen gaat.

De verwachtingen voor de volgende renteverhoging door de BOJ zijn verdeeld. ING denkt aan een renteverhoging in oktober 2026, terwijl Bank of America juni waarschijnlijker vindt—en april niet uitsluit als de yen snel verzwakt. Volgens BofA-analisten zal de eindrente eind 2027 uitkomen op 1,5%.

Toch waarschuwen sommige analisten dat zelfs deze verwachtingen misschien niet genoeg zijn. Omdat de Amerikaanse rente nog steeds boven de 3,5% ligt en de BOJ-rente maar op 0,75% staat, blijft het renteverschil te groot voor een echt herstel van de yen. Om de daling van de yen te stoppen, zou de BOJ de rente minstens naar 1,25-1,5% moeten verhogen, samen met extra renteverlagingen van de Fed—een scenario dat op korte termijn onwaarschijnlijk lijkt.

Japan balanceert op een dun koord tussen muntdevaluatie en een schuldencrisis. Brooks waarschuwde dat ”er nog geen politiek draagvlak is voor een strenger begrotingsbeleid. De devaluatie van de yen zal waarschijnlijk eerst nog erger worden voordat dat gebeurt.”

Wereldwijde markten moeten de komende maanden alert blijven op volatiliteit die vanuit Japan komt.